Aantasting ozonlaag

Wat heeft de ozonlaag met economie te maken? Hieronder vind je bronnen die je helpen om je hierover een beeld te vormen.

Stockholm Resilience Center

Het Stockholm Resilience Center heeft negen grenzen aan de planeet geformuleerd. Dit zijn de negen elementen van het ecologisch plafond van het donut raamwerk.

Over de aantasting van de ozonlaag zegt het Stockholm Resilience Center het volgende:

Afbraak van ozon in de stratosfeer
De ozonlaag in de atmosfeer filtert ultraviolette (UV) straling van de zon. Als deze laag afneemt, zullen steeds grotere hoeveelheden UV-straling het grondniveau bereiken. Dit kan leiden tot een groter aantal gevallen van huidkanker bij de mens, alsook tot schade aan ecosystemen. Het ontstaan van het gat in de Antarctische ozonlaag was het bewijs dat de verhoogde concentraties van door mensen geproduceerde ozonafbrekende chemische stoffen, in wisselwerking met de wolken in de stratosfeer rond de pool, een drempel hadden overschreden. Gelukkig lijken we, dankzij de maatregelen naar aanleiding van het Protocol van Montreal, op weg te zijn om binnen deze grens te blijven.

Dit betekent dat we op het moment van schrijven nog binnen de grens zitten. Toch moeten we op onze hoede blijven, omdat er fouten gemaakt kunnen worden, mensen zich niet aan de regels houden, of we nieuwe chemische stoffen ontwerpen waarvan we de neveneffecten niet overzien. In een artikel in EOS Wetenschap wordt de vraag beantwoord of we ons zorgen moeten maken over de ozonlaag.

Onderzoekers houden de ozonlaag dagelijks in de gaten via satelietten en daardoor ontdekten ze dat in oktober 2020 het gat groter was dan voorgaande jaren in dezelfde maand. Elk jaar begint het gat te groeien in augustus en is het op z’n grootst in oktober.

Montreal Protocol

Het Montreal Protocol wordt gezien als het schoolvoorbeeld van een geslaagde internationale samenwerking op het gebied van het beschermen van de grenzen aan de aarde. In 2016 hadden 197 landen het protocol geratificeerd.

HFK’s

In de video wordt opgeroepen om de volgende stap te nemen tijdens de 28ste bijeenkomst in het kader van het Montreal Protocol in Kigali, Rwanda in oktober 2016. In 2020 hebben 112 partijen het amendement van Kigali geratificeerd, waarmee zij zich eraan verbinden het HFK-gebruik tegen 2047 met 80% te verminderen. HFK’s vervingen de CFK’s die het gat in de ozonlaag veroorzaakten, maar gebleken is dat HFK’s een broeikaswerking hebben. De HFK die bijvoorbeeld gebruikt wordt als koelmiddel in airconditioning van auto’s heeft een broeikaswerking die 1.300 keer groter is dan CO₂ (bron: RIVM). Over onbedoelde effecten gesproken …

Dit onderwerp past bij overheidsingrijpen in de markt, omdat de ratificerende overheden maatregelen moeten treffen om het HFK-gebruik te verminderen. Daarnaast moeten er richtlijnen komen voor het recycleren van producten waarin HFKs gebruikt zijn. Het HFK-gebruik verminderen is geen sinecure, omdat ze gebruikt worden in koelkasten en airconditioning. Koelkasten zijn belangrijk in de voedselvoorziening. Hoe weeg je zo’n korte termijn economisch belang af tegen het lange termijn belang van het herstel van de ozonlaag? In het artikel ‘economics of a ban (of CFC’s)’ dat in 1990 in de New York Times verscheen, wordt dit dilemma uit de doeken gedaan.

De ozonlaag

Het Montreal Protocol werd geïmplementeerd in 1989 en sindsdien is het gebruik van CFK’s afgenomen. In onderstaande video van National Geographic wordt de impact van CFK’s op de ozonlaag uitgelegd. In het tweede decennium van deze eeuw berekenden wetenschappers dat het nog 50 jaar zou duren voor de ozonlaag zich hersteld heeft.

Huidkanker

Doordat de ozonlaag dunner is geworden, neemt de zonkracht op aarde toe. Hierdoor neemt het risico op huidkanker toe. Het zal duidelijk zijn dat huidkanker niet bijdraagt aan het welzijn van mensen. Volgens een artikel op de NOS site was in 2018 huidkanker de meest voorkomende kankersoort, na prostaat- en borstkanker. Aan de schadelijke huidkanker melanoom overlijden ieder jaar zo’n 900 mensen. De aantasting van de ozonlaag is niet de enige oorzaak van de toename in huidkanker. Dat wordt in onderstaande NOS video uitgelegd.

Het KNMI publiceert een zonkrachtverwachting. Als iedereen het advies van het KWF Kankerbestrijding opvolgt, zou dat de cosmetica-industrie geen windeieren leggen. Het raakt ook aan het sociaal plafond van de donut, omdat zonnebrand niet goedkoop is en het niet kunnen bekostigen van zonnebrand de gezondheid in gevaar brengt. Mensen met een buitenberoep hebben een grotere kans op huidkanker.

Welvaart

De impact van de aantasting van de ozonlaag op de gezondheid van mensen is niet het enige – negatieve – welvaartseffect. Een dunnere ozonlaag heeft ook gevolgen voor de groei van planten en dus voor opbrengst van de landbouw.

CFK’s

Chloor-, broom- en stikstofverbindingen hebben een negatieve invloed op de concentratie van ozon in de stratosfeer. CFK’s, halonen, HCFK’s en methylbromide zijn de voornaamste bronnen van chloor en broom in de stratosfeer. De mens produceert deze stoffen sinds het begin van de 20ste eeuw. Ze zijn voornamelijk gebruikt als koelmiddel in koelkasten en airconditioners, voor chemische reiniging, in spuitbussen, als brandblusmiddel, voor het maken van schuimen en voor grondontsmetting.

De productie van ozonlaagaantastende stoffen is sinds het midden van de jaren negentig wereldwijd sterk gedaald door de maatregelen zoals afgesproken in het Montreal Protocol.
Naast de chloor- en broomhoudende stoffen zijn ook andere stoffen van belang voor de ozonlaag; bijvoorbeeld stikstofverbindingen. De grootste bijdrage aan de hoeveelheid stikstofverbindingen in de stratosfeer komt van lachgas (N₂O). (Bron: Compendium voor de leefomgeving)

In 2018 ontdekten wetenschappers dat de uitstoot van CFK’s weer aan het toenemen was. Een team van onderzoekers van de Universiteit van Shenzen onderzocht 50 onofficiële recyclagebedrijven in de buurt van Shenzen waar koelkasten van verkopers en consumenten ontmanteld worden. Bij deze niet-officiële recyclagecentra stelden de onderzoekers vast dat de koelkasten in de open lucht ontmanteld werden en dat de cfk’s konden ontsnappen. Het was de centra vooral te doen om het terugwinnen van het metaal.

Het team onderzocht ook zeven recyclagecentra die met een licentie van de Chinese overheid elektro recycleren. De bedrijven met een overheidslicentie vangen de cfk’s op. De cfk’s zitten vooral in het polyurethaanschuim, de isolatie van de wanden en deuren van die oude koelkasten. De goede manier om de cfk’s te verwijderen is het isolatieschuim te verbrokkelen in een lagedrukkamer en dan de vrijgekomen cfk-gassen af te vangen en chemisch te neutraliseren. (Bron: VRT Nieuws) In een artikel in EOS wetenschap lazen we een andere toedracht, al is het niet ondenkbaar dat er meerdere oorzaken waren van de toename.

Game

Begin dit jaar heeft de Verenigde Naties een digitale game “Reset Earth’ uitgebracht die zich afspeelt in een dystopische toekomst om jongere generaties voor te lichten over het belang van de ozonlaag. Bij de game hoort ook een korte animatiefilm.